Histerosalpingografi (HSG)

İlaçlı Rahim Filmi (ilaçlı film, HSG,  histerosalpingografi) Nedir?
Halk arasında "ilaçlı rahim filmi veya ilaçlı film" olarak da bilinen Histerosalpingografi (veya kısa adı ile HSG)  x-ışınları kullanılarak yapılan bir röntgen incelemesidir.

İlaçlı rahim filmi (ilaçlı film, HSG,  histerosalpingografi) anlamı nereden gelmektedir?
Histerosalpingografi; Histero-Salpingo-Grafi (HSG) kelimelerinin birleşmesinde meydana gelmiştir. Bunda histero rahim, salpingo tüpler, grafi de görüntüleme anlamlarına gelmektedir. Yani, özetle HSG, rahim ve tüplerin radyolojik olarak görüntülemesine verilen isimdir.

HSG (İlaçlı rahim filmi,  histerosalpingografi) nasıl çekilir?
HSG çekilirken serviksten (rahim ağzından) geçen silindirik bir kateter yardımıyla uterus içine yağlı bir x-ışını boyası (opak madde) verilmektedir. Bu opak maddenin dağılımına bakılarak rahim içi veya fallop tüpleri ile ilgili problemler ortaya çıkarılmaya çalışılır.

İlaçlı rahim filmi (ilaçlı film, HSG,  histerosalpingografi) neleri gösterir?
X-ışınlarına duyarlı opak maddenin yayılım şekli değerlendirilerek;
I.  Uterus (rahim) boşluğu içinde yer kaplayan kitlelerin varlığı araştırılır (Bu rahim içi kitleler endometrial polip,  submüköz myom,  uterin sineşi  adı verilen rahim içi yapışıklıklar olabilir).

II.  Opak maddenin tüpler içinde ilerleyişi ve karın içine yayılışı sonrasında tüplerin durumu araştırılır. Tüplerin birinde veya her ikisinde birden kısmi ya da tam bir tıkanıklık olup olmadığı anlaşılabilir.  Tüplerin tıkanıklık haline "tubal obstruksiyon" adı verilir.

HSG, infertilite araştırmalarında sıklıkla rutin olarak uygulanan bir yöntemdir.

İlaçlı rahim filminin (ilaçlı film, HSG) diğer avantajları nelerdir?
En önemli avantajlarından birisi de HSG’ nin tedavi edici özelliğidir. Şöyle ki; HSG çekilmesini takiben tüplerin içindeki küçük yapışıklıkların açılması söz konusudur.

İnfertil (kısırlık sorunu olan) bir bayanda diğer parametreler normal ise ve  HSG çekilmesine rağmen tüm bulgular normal olsa bile kişi infertilite tedavisine başlanmasa filmin çekiminden sonraki 6 ayda gebelik oranları artmaktadır.

Bu nedenle HSG kısırlık tedavisinde hem teşhis için hem de tedavi için önemli bir yöntemdir.

HSG için en ideal zaman nedir?
HSG çekimi için en uygun zaman adet bitiminden bir kaç gün sonrasıdır. Daha sonrasında veya adet döneminde hsg filmi çekimi önerilmez.

İlaçlı rahim filmi (ilaçlı film, HSG) neden adet bitiminden hemen sonra çekilmelidir?
HSG çekilmesinin adet bitiminden sonraki 1-3 gün içinde olmasının üç ayrı temel sebebi vardır:
I.   Adetten temizlenme yeni olduğu için gebelik şansı bu dönemde bulunmamaktadır. Bu nedenle muhtemel olarak oluşan yeni bir gebeliğe zarar verilmemiş olunur.  
II.  Adetin ilerleyen günlerinde rahim içi kalınlaşacak bu da rahim içindeki olası kitleleri gizleyecek ve görüntünün netliğini azaltacaktır.
III. Adet dönemi ve adet döneminden hemen sonra rahim ağzı kanalı (cervical kanal) açıktır.  Zaman ile rahim ağzı kanalı kapanacak bu da bu bölgeye yerleştirilen kateterden içeriye opak maddenin girişini engelleyecektir.

İlaçlı film (HSG) adetli dönemde çekilir mi?
Hayır.  HSG adetliyken çekildiğinde enfeksiyon ve  endometriosis hastalığı  gibi riskler taşıdığından ötürü çekilmez.

Histerosalpingografi (HSG) tetkiki ile rahim ve tüplerin görüntülenmesi

HSG (ilaçı rahim filmi) nasıl çekilir?
HSG, aslında özel bir röntgen filmi çekimidir. Bunun için önce hasta jinekolojik pozisyonda röntgen masasına yatırılır. Antiseptik solüsyonla dış genital organ ve vajina dezenfeksiyonunu takiben serviks "tenekulum" denen özel bir aletle sabitlenir. Servikal kanaldan içeri itilen özel bir kanül vasıtası ile kontrast (opak) madde rahim içine enjekte edilir.

İşlem birkaç aşamada gerçekleştirilir. Enjekte edilen madde miktarı ve enjeksiyon basıncı ayarlanarak kontrast maddenin rahim içini doldurması, tüplerden geçişi, pelvis (alt karın boşluğu) içinde dağılışı, iki veya üç film çekilerek görüntülenir.

İşlemin "endoskopi (skopi)" yardımıyla yani ilacın yayılımını görerek yapılması başarı oranını arttırır.

Daha sonra bu filmler incelenerek rahim içinde bölme, polip veya myom varlığı, rahim yapısı, tüplerin açık olup olmadığı, tüplerin uç kısmının alt karın boşluğuna açılıp açılmadığına bakılır.

Genelde hasta işlemden 24 saat sonra yeniden çağrılarak,  bu kez düz (ilaçsız) batın filmi çekilir. Böylece ilacın batın içine yayılımının varlığı araştırılır.

HSG’ nin bir başka kullanım alanları, laparoskopi , histeroskopi ve tubal reanatamoz (tüplerin mikrocerrahi ile açılması ameliyatı) operasyonları sonrasında yapılan işlemlerin sonuçlarını ve
başarısını değerlendirmektir.    

HSG (ilaçı rahim filmi) kimler için uygun değildir?
HSG bazı kişiler için uygun olmayabilir. Bunlar;

• Rahim ağzı yarası olanlar ile vajinal veya servikal (rahim ağzı) enfeksiyonu olanlar. Bu tür kişilerde film çekimi sırasında mikroplar rahim içine taşınabilir. Bu nedenle öncelikle enfeksiyon tedavisi gereklidir.
• Rahim ağzı darlığı olanlar. Rahim ağzında darlık (cervical stenoz) olanlar da HSG çekimi bazan çok zor bazan da imkansız hale gelebilir.
• Rahim ağzında veya rahim içinde kanser veya kanser şüphesi olanlar. Bu durumlarda da kanser hücreleri film çekimi sırasında rahim içinden batına yayılabilir.

HSG çekimi ağrılı bir işlem midir?
Evet bir miktar ağrılı olabilir.  İlaçlı film sırasında rahim içine enjekte edilen sıvı- opak madde tüplere giderken ve tüplerden batına geçerken bir miktar ağrı hissedilebilir. Bu ağrı asla dayanılmayacak düzeyde değildir ve yalnızca bir kaç dakika sürmektedir.

Yine de bazı hastalar hiç ağrı çekmemek için jinekolog veya radyolog hekimlerinden, genel anestezi eşliğinde (uyutularak) ilaçlı rahim filmi isteminde bulunmaktadırlar.

Her tüp bebek ve infertilite (kısırlık) tedavisine başlamadan önce HSG çekilmesi şart mıdır?
Evet.  Her tüp bebek (ivf) ve kısırlık tedavilerinden önce HSG, rutin olarak kadına transvajinal ultrason ve kandan bazal hormon testleri yapılması şarttır.

Erkekte de spermiogram testinin (meni testi) yapılması önerilmektedir.

Bu şekilde kısırlığa neden olabilecek sebeplerin yaklaşık %85'i ortaya konmuş olur.

HSG sonrası tüpleri kapalı görünen bir kişiye ne tür bir işlem yapılmalıdır?
HSG sonrası fallop tüpleri kapalı (tubal obstruksiyon) çıkan bir hastaya ileri tetkik ve tedavi açısından  laporoskopi ameliyatı uygulanmalıdır.

Unutulmamalıdır ki laporoskopi tüplerdeki durumu gösteren "direkt" bir yöntemdir. Halbuki HSG bir "indirekt" yöntemdir ve dolaylı olarak tüplerde bir sorun olabileceğini göstermektedir.  

HSG de tüpler kapalı görünmesine rağmen gerçekte açık olabilir mi?
Evet.  İlaçlı film sırasında opak maddenin hızlı verilmesi, rahimden tüplerin bağlandığı kısımda reaksiyonel olarak spasm (kasılma) oluşturarak ilacın batın içine gitmesine engel olabilir.

Bu durum "tubal spasm" olarak bilinir ve gerçekte tüpler açık olduğu halde filmde kapalıymış gibi bir durum ortaya çıkarır.

Tubal spasmdan şüphe edildiğinde iki şey yapılabilir;
I.  Bu sefer ilaç daha yavaş verilerek HSG filmi tekrarlanır ve tüpler yeniden değerlendirilir.

II.  Laporoskopi ile kesin tanı konulur.

Tüpleri kapalı kişilerde ne tür işlemler yapılabilir?
Tüplerin tam olarak açık olup olmadığı önemlidir. Çünkü tüpleri laporoskopide de tam olarak kapalı görülen bir kişide uygulanacak tek yöntem tüp bebek (ivf) işlemidir.