Aile Planlaması Hakkında Genel Bilgiler
Dr.Süleyman Eserdağ'ın bu yazısı 28/5/2005 tarihinde ntvmsnbc.com web sitesinde haber olarak yayımlanmıştır. Web adresi:( http://www.ntvmsnbc.com/news/309497.asp )
Aile Planlaması (Kontrasepsiyon) Nedir?
Ailelerin istenilen sayıda çocuk sahibi olabilmeleri için uygulanan hamilelikten korunma yöntemlerine "Aile planlaması" denir.
Aileler tarafından uygulanılan pek çok aile planlaması yöntemleri vardır.
Aileye uygun korunma yöntemini ailenin istekleri, kadının önceki obstetrik öyküsü (gebelikleri ile ilgili) ve jinekolog hekimin önerileri belirlemektedir.
Tıbbi literatürde gebelikten korunmaya "kontrasepsiyon" , gebelikten koruyucu yöntemlere ise "kontraseptif yöntemler" denilmektedir.
Modern aile planlaması yötemleri nelerdir?
- Spiral (ria, rahim içi araç),
- Doğum kontrol hapları (oral kontraseptifler),
- Prezervatif (kondom, condom, kılıf) kullanımı,
- Aylık korunma iğnesi (mesigyna) ve
- Üç aylık depo iğnesi (depoprovera) gibi korunma iğneleri,
- Cilt altı implantları (norplant ve implanon),
- Erkekte tüp bağlanması (vazektomi)
- Kadınlarda tüplerin bağlanması (tubal ligasyon),
- Sperm öldürücü (spermisid) jel,
- Vajinal fitil ve Vajinal kremler modern aile planlaması yöntemleri arasındadır.
Bir kadının bir adet kanamasının başlangıcından diğer adetinin kanamasına kadar geçen süreye "bir adet ayı (=bir siklüs, periyod)" adı verilir. Normalde modern bir kadın hayatı boyunca ortalama 420 adet siklüsüne sahiptir.
Halk arasında "doğal yöntemle korunuyorum" veya "eşim korunuyor" gibi söylemler ile kendisine yer bulan korunma yöntemi de tıpta "coitus interrruptus" olarak bilinen "Geri çekme yöntemi" dir.
Coitus interruptusta başarısızlık oranı en fazla olmasına rağmen Türk toplumunda en çok tercih edilen gebelikten korunma yöntemi olarak görülmektedir.
Nüfus planlaması nedir?
"Nüfus planlaması" ise bir ülkenin politikaları gereği yasaları ile doğurganlığın sınırlandırılmasıdır. Bu ülkelere örnek olarak Çin’i verebiliriz.
Bizim ülkemizde aile planlaması yöntemleri devlet tarafından desteklenirken, nüfus planlaması benimsenmemiştir.
Yine, bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde aile planlaması yöntemi olarak "Sterilizasyon" adı verilen kesin kısırlaştırma işlemleri ve Spiral (RİA, Rahim İçi Araç) uygulamalarına en sık olarak başvurulmaktadır.
Gelişmiş ülkelerde ise doğum kontrol hapları ile erkeklerde prezervatif (kondom, kılıf) kullanımları daha yaygındır.
Üreme Hakları ve Cinsel Haklar Bildirgesi’ne göre…
"Uluslararası Aile Planlaması Federasyonu'nun (IPPF)" 1995'te kabul ettiği Üreme Hakları ve Cinsel Haklar Bildirgesi’ne göre (Madde 8); tüm kadınların, üreme sağlığının korunması, güvenli anneliğin sağlanması ve gebeliğin güvenli sonlandırılması için gereken ve tüm kullanıcılar için ulaşılabilir, kabul edilebilir, kullanışlı ve ödeyebilecekleri bir bedel karşılığında bilgi, eğitim ve hizmetlere ulaşma hakkı vardır.
Tüm bireyler güvenli, etkili ve kabul edilebilir doğurganlığı düzenleme yöntemlerinden olabildiğince çoğuna ulaşabilme hakkına sahiptir.
Tüm bireyler, istenmeyen gebeliklerden korunma yöntemleri içinden kendileri için güvenli ve kabul edilebilir olanı özgürce seçmek ve kullanmak hakkına sahiptir.
Tek bir korunmasız cinsel ilişkinin siklusun ovulasyon dönemine yakınlığına bağlı olmak üzere %25'lere varan yüksek gebelik riskine neden olabileceği bildirilmektedir.
Aile Planlaması Yöntemlerinden Hangileri En Etkilidir?
"Sterilizasyon" adı verilen kesin kısırlaştırma işlemi hamilelikten korunmada en etkili, fakat geri dönüşümü olmayan doğum kontrol methodudur.
Sterilizasyon eğer kadında uygulanırsa bu işleme "Tüp ligasyonu (Tüplerin Bağlanması)" adı verilip, yumurtalıklardan rahimebir köprü konumunda bulunan kanalların küçük bir operasyonla bağlanmasıdır.
Erkekte ise "Vazektomi (Tüplerin Bağlanması)" adı verilen işlemle, spermlerin üretildiği testisler ile erkek üreme organları arasındaki kanalların küçük bir cerrahi operasyonla bağlanabilir. Vazektomi sonrası 6 hafta veya 15 ejekulasyon (meninin boşalması) sonrası ancak kesin kısırlık gelişir. Vazektomiye halk arasında "erkekte kordonların bağlanması" adı verilmektedir.
Yapılan araştırmalar; bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde, spiral uygulamalarının gebelikten koruyucu etkinliği doğum kontrol haplarına göre çok az da olsa üstünlüğünü göstermiştir. Doğum kontrol hapları alan hastanın bilinçli olması ve ilacını düzgün şekilde kullanması (uyuncunun iyi olması) son derecede önemlidir.
Ancak unutulmamalıdır ki; hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın her türlü adet gecikmesinde öncelikle bir gebelik testi yapılmalıdır. Çünkü hiçbir korunma yönteminin %100 koruyuculuğu yoktur.
Hangi Doğum Kontrol Methodu Daha İyidir?
Aslında, bu sorunun cevabı yoktur. Korunmak için pek çok alternatif vardır ve seçilecek yöntem "kişiye özgü" olmalıdır. Uygun yöntemi bulmak için bir jinekoloğa gidip danışmanız ve gerekirse genel bir muayeneden geçmeniz gerekebilir.
Jinekolojik muayene sonrası her kişiye uygun bir doğum kontrol yöntemi belirlenebileceği gibi, herkes için en uygun doğum kontrol hapı veya en uygun spiral çeşidi de yine bir kadın doğum uzmanı tarafından önerilip uygulanabilecektir.
Doğum kontrol yöntemi seçiminde kişinin yaşı, doğum yapıp yapmadığı, adetlerinin düzeni, alışkanlıkları, cinsel yaşantısı gibi pek çok faktör rol oynar. Bu nedenle "sizce en uygun doğum kontrol yöntemi nedir?" sorusu yerine "benim için en uygun doğum kontrol yöntemi nedir?" öncelikle sorulmalıdır. Bu soruya en doğru ve gerçekçi cevabı ise doktorunuzla birlikte, siz ve partneriniz ortaklaşa verecektir.
Doğum Kontrol Yöntemlerinde Başarısızlık Nasıl Hesaplanır?
Doğum kontrol yöntemleri uygulanmasına rağmen gebelik oluşmasındaki iki temel nedenden birisi yöntemin başarısızlığı, diğeri ise kullanıcı hatasıdır.
Doğum kontrolü yöntemleri başarılı olsa da kurallarına uyulmadan uygulandığında hamilelik riski yükselmektedir. Bu nedenle tipik kullanıma bağlı hamilelik risklerini de bilmek yararlıdır.
Hangi yöntemi uyguluyor olursanız olun adet gecikmesi veya hamilelik belirtileri varsa en kısa sürede jinekolog doktorunuza başvurunuz.
Doğum kontrol yöntemlerinin başarı oranları özel bir formüle göre hesaplanır.
100 kadın bir yıl boyunca bir yöntem uyguladığında oluşan gebelik sayısı "PEARL indeksi" olarak tanımlanır. Çeşitli doğum kontrol yöntemlerinin başarı oranları da bu formüle göre kıyaslanır.
DOĞUM KONTROL YÖNTEMLERİNİN BAŞARISIZLIK ORANLARI ("PEARL İNDEKSLERİ")
| YÖNTEM | EN AZ BEKLENEN(%) | TİPİK (%) |
| KORUNMUYOR | 85 | 85 |
| DOĞUM KONTROL HAPI | 0.1 | 3.0 |
| SPİRAL (BAKIRLI) | 0.8 | 1.0 |
| SPİRAL (HORMONLU) | 2.0 | 2.0 |
| NORPLANT | 0.2 | 0.2 |
| TÜP BAĞLANMASI | 0.2 | 0.4 |
| VAZEKTOMİ | 0.1 | 0.15 |
| ÜÇ AYLIK ENJEKSİYON | 0.3 | 0.3 |
| SPERMİSİTLER (FİTİL) | 3.0 | 21 |
| TAKVİM YÖNTEMİ | 9.0 | 20 |
| GERİ ÇEKİLME (COİTUS İNTERRUPTUS) | 4.0 | 18 |
| DİYAFRAM | 6.0 | 18 |
| KONDOM (CONDOM, PREZERVATİF) | 2.0 | 12 |
