Ertesi Gün Hapı

HORMONAL ACİL KORUNMA (Ertesi Gün Hapı) 
Ülkemizde de Preven ve Norlevo ticari ismine sahip ertesi gün (ertesi sabah) hapları eczanelerinde yerlerini almıştır.

Ertesi gün haplarından Preven hem estrojen hem de progesteron hormonlarını içerirken, Norlevo yalnızca progesteron hormonu içermektedir.

Ertesi sabah hapları yalnızca çok çok özel durumlarda kullanılmalıdır. Suistimali oldukça yaygın olarak yapılan bu ilaçların ciddi yan etkileri ortaya çıkabilir.

Ertesi gün hapı ne zaman uygulanır?
Ülkemizde de aynı yurtdışında olduğu gibi uzun süredir satılan "ertesi sabah hapı" ya da orijinal ismiyle "morning after pill" içinde belirli sayıda doğum kontrol hapı içeren ilaçlardır. Aslında bu isim yanlış anlamalara neden olabilmektedir. Çünkü yöntem sadece 24 saat değil ilişkiden sonraki ilk 72 saat içinde etkili bir şekilde kullanılabilir.

Hormonal hap ile acil korunma uygulamasının ilişkiden sonraki ilk 72 saat, eğer mümkünse ilk 24 saat içinde yapılması gerekir. Koruyuculuk oranı ilk saatlerde uygulandığı anda çok yüksektir; ancak süre arttıkça oran düşer ve 72 saat sonrasında ise oldukça azalır.

Yine son zamanlarda yapılan araştırmalar önceki bilgilerin aksine korumanın ilk 72 saat ile sınırlı olmadığını, etkinliğin azalarak 120 saate kadar azalarak uzayabildiğini ortaya koymuştur.

Ertesi gün hapı gebeliği nasıl engeller?
Korunmasız ilişki sonrası alınan yüksek doz hormonların gebelik oluşumunu nasıl engellediği tam olarak açık değildir. Bu konuda bir kaç değişik mekanizmanın rol aldığı düşünülmektedir.

Yüksek doz hormon yüklemedeki ana amaç, embriyonun rahim içine yerleşmesini (implantasyonu) engellemektir.

Acil kontrasepsiyon amacıyla alınan hormonlar, hamilelik için gerekli olan doğal hormonal dengeyi bozarak ya yumurtlamanın gecikmesine neden olmakta ya da rahim zarında düzensizlik yaratarak embriyonun buraya tutunmasını engellemektedir.

Pek çok istenmeyen gebelik korumasız ilişkiler ya da prezervatif yırtılması gibi kazalar sonrası oluşmaktadır. Acil kontrasepsiyon döllenme oluşsa bile bu embriyonun rahim içine tutunmasını engeller. Bu nedenle düşük yapmak için kullanılamaz. Varolan bir gebelik durumunda ise kesinlikle hiçbir işe yaramayacaktır.

Tedavinin etkili olabilmesi için hem östrojen hem de progesteron adı verilen hormonların bir arada alınması gereklidir.

Bu ilaçlar, ABD’nin bazı eyaletlerinin eczanelerinde reçetesiz olarak satılabilmektedir. Bazı eyaletler ise sadece doktor reçetesi ile alınabilmektedir.

Ülkemizde ise 2003 yılının son aylarında iki değişik ticari marka ertesi gün hapı piyasaya sunulmuştur. Bu ilaçlar eczanelerden reçetesiz olarak alınabilmektedir.

Gebeliği önleme amacıyla korunmasız ilişkiyi takiben ilk 72 saat içinde, 12 saat arayla toplam iki kere alınan belirli dozda östrojen ve progesteron hormonu şeklinde olan uygulamaya "Yuzpe yöntemi" adı verilir.

Ertesi gün haplarının gebeliği önlemede başarı şansı nedir?
Amerikan İlaç ve Gıda Dairesi (FDA) tarafından güvenli olduğu 1997 yılında onaylanan bu yöntemin başarı şansı % 97-98 civarındadır. Ancak hamile kalma şansının en yüksek olduğu dönemde ilişkiye giren kadınlarda başarı şansının biraz daha düşük olması beklenir.

Yüksek doz hormon kullanımındaki dezavantajlar; içeriğindeki estrojen hormonuna bağlı bulantı-kusma şikayetleri ile bir sonraki adet döneminde düzensizlik yapabilmesidir.

Ertesi gün haplarının kullanılmaması gerektiği durumlar nelerdir?
Bu metodun kullanılmaması gerektiği tek durum bir gebelik varlığıdır. Dünya Sağlık Örgütüne (DSÖ) göre Yuzpe yönteminin kullanılmamasını gerektiren bilinen başka bir tıbbi durum yoktur.

İngiltere'de 13 yılda 4 milyondan fazla kullanım sonrası sadece 6 hastada ciddi yan etki bildirilmiştir. Üç hastada damarlarda pıhtı oluşumu bildirilirken üç hastada da beyinde hasar yaratan olay saptanmıştır; ancak bu altı olguda da olayın bu yöntemle kesin bağlantısı gösterilememiştir.

Genel olarak doğum kontrol hapı kullanması sakıncalı olan kişilerde hormonal acil kontrasepsiyon da tercih edilmemelidir.

Ertesi gün hapı kullanma yöntemin yan etkileri nelerdir?
En sık karşılaşılan yan etkisi hapın içeriğindeki estrojen hormonuna bağlı olarak gelişen bulantı ve kusmadır.

Hastaların %50'sinde bulantı görülürken %19'unda kusma da olaya eşlik etmektedir. İlaç alımından yarım saat önce bulantı giderici ilaç kullanımı ya da ilacın tok karnına alınması bu yan etkileri azaltabilir.

Diğer yan etkiler ise baş ağrısı, halsizlik ve kasık ağrısıdır (rahimde kramp tarzında kasılmalara bağlı olarak). İlacı aldıktan sonra bir saat içinde kusma olursa dozun tekrarlanması gerekebilir.

Hap kullanımını takiben hafifi lekelenme tarzında kanama olabilir. Adet kanaması ise beklenenden biraz daha önce gelebilir.

Sadece progesteron içeren haplarla acil korunma (Norlevo)
Son zamanlarda yapılan araştırmalar, Yuzpe rejiminden farklı olarak acil korunmada önerilen bir başka yöntemin de estrojen içermeyen ve sadece progesteron hormonu içeren ilaçlar olduğu ve bu ilaçların korunmasız ilişki sonrası erken dönemde alındığında etkili olabildiğini göstermektedir. Bu yöntemin etkinliği ise halen tam olarak aydınlatılamamıştır.

Ülkemizde de 2003 yılının son aylarından itibaren eczanelerde reçetesiz satılmaya başlanan bu ilacın etkinliği, Yuzpe rejimine göre biraz daha düşük olsa da bulantı ve kusma gibi yan etki görülme sıklığının daha az görülmesi avantajıdır.

Hormonal Acil Korunmada ile İlgili Uyarılar

• Ertesi gün hapları sadece oluşmamış gebelikleri engeller. Bu ilaçlar var olan gebeliği sonlandırmaz.
• Bir başka deyişle ertesi gün hapları kürtaj ya da düşük hapı değildir, gebelik durumunda asla kullanılmamalıdır.
• Acil kontrasepsiyon amacıyla satılan ertesi gün hapları sadece korunmasız ilişki sonrası kullanılmalıdır. Rutin olarak kullanılması adet düzensizlikleri ile ilgili pek çok problemlere yol açabilir.
• Haplar mutlaka prospektüsünde tarif edildiği şekilde kullanılmalıdır.
• Ertesi sabah hapları adet düzensizlikleri yapabilirler.
• Ertesi gün hapları bir düzenli doğum kontrol yöntemi değildir ve sürekli kullanılmamalıdır. Acil kontrasepsiyon bir "ikinci şans" yöntemidir.